Tekening met dank aan Monique van getekendverslag.nl.
‘Wie denken jullie te zijn op deze planeet? En wat moet je worden om de aarde voor alles en iedereen leefbaar te houden?’ Dacht ik even luchtig ons 20-jarig jubileum met mijn ondernemende onderwijskundige netwerkpartners te gaan vieren op eco-boerderij ‘De Braamstruik’, worden we daar toch een partij aan het denken gezet! We begonnen nog rustig bij de ‘geluksvogels en dubbeldoelkippen’, de geredde Jersey stiertjes en twee in de modder wroetende varkens. Daarna werd het menens. Tijd voor bezinning na 20 jaar samen in onze NetOO-netwerk-bubbel.
Zijn er ontkenners of fatalisten in de zaal?
Mijn hersens kraken en krijg het er warm van als ik luister naar professor, filosoof en boeddhistisch leraar Matthijs Schouten. We zijn aanbeland in het ‘antropoceen’ roept hij, ‘en dat terwijl we nog niet eens gefossiliseerd zijn!’. Mensen beïnvloeden het klimaat en de atmosfeer, de diverse crises waar we nu mee dealen maken onzeker en we weten niet wat er voor ons ligt. De paniek slaat me om het hart. Moeten wij hier vanmiddag de wereldproblemen oplossen? Gelukkig lijkt het erop dat prof. Schouten ook nog hoop en ideeën heeft over hoe we hiermee om moeten gaan. Ik geef me over aan de woorden van deze wijze man.
Tot vreugde van ons onderwijskundigen, heeft hij een modelletje waarmee we onszelf kunnen indelen. Ik haal opgelucht adem, toch nog wat houvast. We ondergaan een test. Zijn er ontkenners (er is helemaal geen probleem) of fatalisten (komt nooit meer goed, feestvieren en na ons de zondvloed) in de zaal? Of denk je dat technologie en wetenschap het wel oplossen (ecomodernisten)? Of zijn NetOO-ers toch een stelletje ‘post-humanisten’ bij elkaar? Zijn we vanmiddag toe aan nadenken over ‘who the hell we zijn op deze aarde’ en zijn we bereid ons gedrag aan te passen? Gaan wij als gedragswetenschappers dit varkentje wel even wassen? Matthijs graaft verder naar wat ons beeld en onze grondhouding bepaalt ten opzichte van de natuur. Ik denk na. Bij mij is dat geworteld in de Achterhoek, tussen de geiten, kippen, konijnen, moestuin, natuur en boerderijen. Dan moet ik toch iets hebben met die natuur? Voel ik mezelf ‘rentmeester, herder, partner of participant en deel van het geheel van de aarde’? Voor dit laatste introduceert Matthijs zelfs een nieuw werkwoord: ‘to interbe’. Wat??? Niet ‘ik ben’, maar ik ‘interben’ en jij ‘interbent’ en wij ‘interzijn’. Deze moet ik even laten bezinken. Het duizelt me, wie denk ik te zijn?
Er is hoop: kom uit je hoofd en ga voelen in je buik
We filosoferen samen verder over waarom verduurzaming de afgelopen decennia niet is gelukt. Het paradigma van ‘alles willen weten, onderscheiden en benoemen in de wereld’ heeft sinds Aristoteles de overhand gehad in onze westerse maatschappij. Tja, dat herken ik wel, daar ben ik ook wel van… Dan vraagt Matthijs of we wel eens verliefd zijn geweest. Het is namelijk tijd om ‘weer verliefd te worden op de aarde en te voelen dat de zon opgaat als je geliefde glimlacht’. Hij pleit voor meer ruimte voor ‘mystiek’, de werkelijkheid echt gaan voelen en ervaren en daadwerkelijk ‘da sein’. Aha! Verliefd zijn, jazeker ken ik dat, heerlijk. En in het hier en nu zijn ook. Dat deed ik vaker tijdens mindfulness-weekenden en stilteretraites. Daar kan ik wel iets mee. Is dat de sleutel? Door de natuur echt diep te ervaren, kunnen we volgens hem ons handelen veranderen. Matthijs Schouten zegt dat nu de tijd is en we in een zeer uitzonderlijk tijdvak leven. Historisch gezien verschuift onze houding razendsnel. Hij stelt dat als zo’n 25% van de samenleving anders gaat denken, de rest vanzelf volgt. Er is hoop: het ‘tipping point’ is al bereikt! We moeten elkaar alleen nog zien te vinden en uit onze bubbels komen.
Kan ik verliefd worden op een steen of leven als een boom?
Ik spits mijn oren: nu komen er tips. Laten we eerst rouwen, stelt Matthijs. Rouwen bij alles wat we kapot gemaakt hebben op aarde, om daarna groots te vieren dat er natuur is. We moeten gaan luisteren over hoe we over de natuur praten. De natuur heeft tot nu toe geen rechten, maar is dat wel terecht? Wat kunnen we leren van de Maori in Nieuw Zeeland die na 170 jaar strijd voor Wanganui rivier voor hun rivier rechten als levend wezen hebben geregeld? Ga per dag eens tien minuten stilstaan en kijken naar iets wat niet door de mens is gemaakt en ondervind wat dit met je doet. Ga jij dan van de steen, boom of regenworm houden? Onderzoek in organisaties, bedrijven wat wereldbeelden en houdingen zijn en doe er iets mee. Laat schoolkinderen tijdens een wandeling in de natuur lopen totdat ze de behoefte voelen om te stoppen. En vraag hen uit te zoeken wat hen op die plek verwondert. Of probeer eens een week lang te leven als een boom, een rivier, vis of een bloem. Wat gebeurt er dan met je? Ik vraag me af of ik dat zou kunnen. Ik moet denken aan de keren dat ik met mijn verrekijker urenlang kan speuren naar mogelijk levende wezens in de natuur. Zou deze ‘Dora Explora’ ook zelf eens kunnen leven als een beer, walvis of een beekje? Hoe dan? Ga ik dit experiment met mezelf aan? Ga ik me dan meer betrokken voelen bij de natuur? Als dat gebeurt, verandert er iets in de mens, belooft Matthijs. We hebben meer impact dan we denken en kunnen veel co-creëren als individu, oppert hij. Dat klinkt tegenstrijdig, maar kijk naar voorbeelden in de geschiedenis zoals Rosa Parks. Kunnen wij als NetOO-ers ook ‘cultural creatives’ zijn die uit de bubbel stappen, verandering uitdragen en voortleven? Hoe gaan we met leren en ontwikkelen bijdragen aan een leefbare wereld? Dit wordt dé uitdaging voor ons lustrumjaar. En ik? Ik ga eens onderzoeken of ik een grote wijze eik kan worden of interzijn.
Marieke Bolk, 25 januari 2023
Deze blog is de eerste in een reeks rondom het twintigjarig lustrum van NetOO. We nemen geïnteresseerden graag mee in onze verkenning van de manier waarop we als onderwijskundigen bij kunnen dragen aan gedragsverandering voor een leefbare wereld.